ΙΟΥΔΑΣ - ΑΜΟΣ ΟΖ

Γράφει ο Γιάννης Ζαραμπούκας.

Ιερουσαλήμ 1959.
​Μία πόλη που ανά τους αιώνες αποτέλεσε το μήλο της έριδος για μία πληθώρα διαμαχών. Μία πόλη που διεκδικήθηκε σθεναρά τόσο από το Ισραήλ, όσο και από την Ιορδανία. Μία πόλη ακροβάτης -που ταλαντεύεται ανάμεσα σε θρησκείες και γεωπολιτικά συμφέροντα-, με το σκηνή πάνω στο οποίο ισορροπεί, να τεντώνει επικίνδυνα και να διχοτομεί την πόλη σε δύο μέρη. Σε αυτό της ισραηλινής και αυτός της ιορδανικής Ιερουσαλήμ αντίστοιχα.

Με φόντο λοιπόν την πόλη αυτή με τη διττή εθνική και θρησκευτική ταυτότητα, ο συγγραφέας Άμος Οζ ξεδιπλώνει στο νέο του μυθιστόρημα με τίτλο «ΙΟΥΔΑΣ» τη ζωή του νεαρού φοιτητή και πρωταγωνιστή του βιβλίου του, Σμούελ Ας.

Είναι Δεκέμβρης.
Η πόλη της Ιερουσαλήμ έχει πάρει μία γκρίζα μελαγχολική απόχρωση και βουλιάζει καθημερινά σε έναν κολλώδη βάλτο μιας σιωπής, ατέρμονης θαρρείς! Οι δρόμοι της σχεδόν άδειοι, πάντα, με την μοναξιά να περιδιαβαίνει ανενόχλητη στα ναρκοπέδια και τα συρματοπλέγματα, συντροφιά με τον Σμούελ Ας που φαντάζει αναπόσπαστο κομμάτι του κάδρου!

Ο Σμούελ είναι ένας εικοσιπεντάχρονος φοιτητής που το σώμα του φαίνεται να ακολουθεί το βιαστικό κεφάλι του, μιας και τρέχει καθημερινά θέλοντας να ξεμπερδεύει πάντα από νωρίς από τις υποχρεώσεις της ημέρας. Δυστυχώς, ο Σμούελ θα αναγκαστεί να διακόψει τις σπουδές του και τη διατριβή του πάνω στο κοινότυπο θέμα “Οι απόψεις των Εβραίων σχετικά με τον Ιησού” λόγω της οικονομικής καταστροφής της οικογενείας του. Την δυσμενή αυτή κατάσταση θα εντείνει κι ο χωρισμός του Σμούελ από την Γιαρντένα, γεγονός που θα τον βυθίσει στην απελπισία. Έτσι, ο Σμούελ αποφασίζει να διακόψει επ' αόριστον τις σπουδές του και να εγκαταλείψει την Ιερουσαλήμ.

Ωστόσο, η ξαφνική εύρεση μιας αγγελίας σχετικά με την αναζήτηση ενός νεαρού άντρα φοιτητή με έφεση και γνώσεις Ιστορίας, για να παρέχει λίγες ώρες συντροφιάς σε έναν ηλικιωμένο, ενώ παράλληλα σε αυτόν θα παρέχονται ένα μικρό χρηματικό πόσο ανά μήνα, φαγητό και στέγη, θα αποτελέσει τη σανίδα σωτηρίας για τον νεαρό Σμούελ, ο οποίος όχι μόνο θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να παραμείνει λίγο περισσότερο στην πόλη, αλλά και για να ξεφύγει από τα σκληρά δεδομένα της καθημερινότητας του, που τον γεμίζουν θλίψη, καθώς και να απομονωθεί για κάποιο χρονικό διάστημα και μέσα απ' τη μοναξιά του να κατανοήσει τα θέλω και τις ανάγκες του και κατ' επέκταση τον ίδιο του τον εαυτό.

Η οικία του ηλικιωμένου άντρα βρίσκεται στο τέλος του δρόμου Ραβ Ελμπάζ, όπου παίρνει τη σκυτάλη ένα δύσβατο μονοπάτι που οδηγεί στην Κοιλάδα του Σταυρού. Φαίνεται πως το χέρι του χρόνου έχει σφίξει αμείλικτα την οικία του Γκέρσομ Βαλντ μέσ' την παλάμη του! Ο ηλικιωμένος άντρας μοιράζεται το σπίτι του με την Ατάλια, μια μεσήλικη γυναίκα, οι μεταξύ σχέσεις των οποίων δεν είναι ευδιάκριτες και παραμένουν για κάμποσο διάστημα ένα άλυτο μυστήριο για τον περίεργο Σμούελ!

Η δουλειά στην οικία του ηλικιωμένου Γκέρσομ και της Ατάλια ξεκινά αμέσως! Ο Σμούελ μετακομίζει τα λίγα υπάρχοντα του στη σοφίτα του οικήματος και προσπαθεί να εναρμονιστεί με το περιβάλλον και τη ροή της νέας του καθημερινότητας. Η παροχή συντροφιάς για λίγες ώρες της μέρας στον Γκέρσομ Βαλντ θα αποδειχτεί μία άκρως ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική εργασία, αφού κατά τη διάρκεια αυτής, οι δυο ήρωες θα αναπτύξουν μία πληθώρα φιλοσοφικών συζητήσεων, που καλλιεργούν σκέψεις και προβληματισμούς και “σκαλίζουν” το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Το φόντο αλλάζει. Ο συγγραφέας αφήνει για λίγο το γκρίζο τοπίο της πόλης και μετατοπίζει τον συγγραφικό του φακό στο σκονισμένο και σκοτεινό γραφείο του ηλικιωμένου άντρα.

Μέσα απ' το γραφείο του Γκέρσομ και τις συζητήσεις του με τον οξυδερκή Σμούελ καθ' όλη τη διάρκεια του χειμώνα θα περάσουν αμέτρητα πρόσωπα, ιστορικά και μη, ποικίλες αντικρουόμενες απόψεις και θα συζητηθούν πολυάριθμα θέματα κοινωνικό-πολιτικού, καθώς και θρησκευτικού χαρακτήρα. Πρωταγωνιστής αυτών θα έλεγε κανείς πως είναι η συζήτηση που αφορά τον Ιούδα, που αποτελεί καθολικό αρχέτυπο προδοσίας. Όμως, παράλληλα με τη συζήτηση για τον Ιούδα αναπτύσσεται ένα γενικότερο πλέγμα συζητήσεων που ακουμπά στον όρο του προδότη, μα δεν έχει θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά αντίθετα πολιτικό.

Συγκεκριμένα, άλλος ένας προδότης που εμφανίζεται στις συζητήσεις τους, είναι ο πατέρας της Ατάλια, ο Σαλτιέλ Αμπραβανέλ, ο οποίος αν και νεκρός θα τους απασχολήσει αρκετά με τις απόψεις και τις ενέργειες του, μιας και αντιτάθηκε σθεναρά στον Μπεν-Γκουριόν και το όραμα του για την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ισραηλινού κράτους, αφού πίστευε πως θα μπορούσε να αναπτυχθεί μία γόνιμη συμφωνία μεταξύ Εβραίων και Αράβων, για ειρηνική συνύπαρξη καθώς και για αποχώρηση των αγγλικών στρατευμάτων. Έτσι για την κοινωνία της Ιερουσαλήμ και γενικότερα του Ισραήλ, ο Σαλτιέλ Αμπραβανέλ φαντάζει ως ένας πολιτικός και όχι μόνο προδότης που γύρισε την πλάτη του στους Εβραίους και συντάχθηκε στο πλευρό των Αράβων.

Έτσι αναπτύσσεται μία ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία έρχονται σε ρήξη δύο πρόσωπα, ο Μπεν και ο Σαλτιέλ, δύο πρόσωπα διαφορετικά ακόμα και στη “σύσταση” τους. Θα λέγαμε πως δημιουργείτε ένα δίπολο με αμέριστο ενδιαφέρον. Από τη μία πλευρά έχουμε τον Μπεν-Γκουριόν ο οποίος δύναται να χαρακτηριστεί πραγματιστής, εκπρόσωπος του σιωνισμού με έντονα επάνω του εθνικιστικά στοιχεία, και από την άλλη τον Σαλτιέλ Αμπραβανέλ έναν οραματιστή, ονειροπόλο και θα τολμούσα να πω και ειρηνιστή! Η συζήτηση αυτή θα απασχολήσει αρκετά τους δύο ήρωες, ενώ διακρίνουμε τον συγγραφέα να κλίνει προς την ρεαλιστική άποψη του Μπεν, χωρίς όμως αυτό να γίνεται με τρόπο απόλυτο κι αυταρχικό. Ο συγγραφέας δεν παρασύρει τον αναγνώστη στις δικές του απόψεις, αντίθετα του δίνει το ελεύθερο, αφού πρώτα του παρουσιάσει σφαιρικά το ζήτημα, μέσα απ' τις συζητήσεις των δύο ηρώων να επιλέξει μόνος του την πλευρά με την οποία επιθυμεί να συνταχθεί. Στις συζητήσεις του Γκέρσομ και του Σμούελ γίνονται αναφορές και στους πολέμους. Ειδικότερα, στα κίνητρα και στις επιπτώσεις αυτών, καθώς και στο πολιτικό τους παρασκήνιο. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως η δράση του βιβλίου τοποθετείται χρονικά λίγο μετά τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας του Ισραήλ και κάποια χρόνια πριν από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών.

Ο πρωταγωνιστής των θεμάτων ωστόσο όπως έχει ήδη αναφερθεί είναι ο Ιούδας. Ο συγγραφέας μέσω του κεντρικού του ήρωα, του Σμούελ και των φιλοσοφικών του προβληματισμών, προβληματισμών που φαίνεται να τον απασχολούν δριμύτατα, θα έλεγα πως επιχειρεί κατά κάποιον τρόπο να αποκαταστήσει στα μάτια του αναγνωστικού κοινού την εμβληματική αυτή προσωπικότητα, η οποία απασχόλησε ανά τους αιώνες όχι μόνο ακαδημαϊκούς, ερευνητές κι ιστορικούς, μα και τον μέσο άνθρωπο, για τον οποίο η μορφή του Ιούδα αποτελεί την ύψιστη μορφής προδοσίας. Συγκεκριμένα, μέσα από το έργο του ο Άμος Οζ αναφέρεται σε μία πτυχή της ιστορίας ανατρεπτική, με αξιοσημείωτο ενδιαφέρον και τουλάχιστον άγνωστη σε εμένα. Δε νομίζω όμως πως στους αναγνώστες που έχουν διαβάσει και ασχοληθεί με την προσωπικότητα του Ιούδα πολλά από όσα αναφέρει ο συγγραφέας είναι άγνωστα.

Μέσα από τον κεντρικό του ήρωα, ο οποίος δείχνει να αγαπά, να σέβεται και να ενστερνίζεται τα διδάγματα του Ιησού, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ασπάζεται τη θρησκεία του χριστιανισμού και ταυτόχρονα να κρατά μία στάση επικριτική απέναντι στους Εβραίους εκείνους που μέσα απ' το συγγραφικό του έργο τον υποβαθμίζουν, ο συγγραφέας μας παρουσιάζει τον Ιούδα, ως έναν πλούσιο Εβραίο, ο οποίος ακολούθησε αρχικά τον Ιησού με σκοπό να παρακολουθήσει και να καταγράψει τις ενέργειες του για λογαριασμό των εβραϊκών αρχών.

Όμως, στην πορεία αυτής της συμπόρευσης, η στάση του Ιούδα απέναντι στον Ιησού αλλάζει ριζικά! Ανθίζει μέσα του η πίστη προς αυτόν, προς τα διδάγματα του και γενικότερα προς το όραμα του. Μετατρέπεται ίσως στον πιο ένθερμο μαθητή του Ιησού, και φτάνει στο σημείο να πιστέψει πως η Σταύρωση κι ύστερα η Ανάσταση του Υιού του Θεού, θα αποτελούσαν το μέγιστο θαύμα! Θαύμα που θα ωθούσε τον πληθυσμό στο να στραφεί στον Ιησού και τον χριστιανισμό. Η σκληρή πραγματικότητα ωστόσο, και το θαύμα που δεν είδε να πραγματοποιείται, οδηγούν τον απελπισμένο και θυμωμένο με τον ίδιο του τον εαυτό Ιούδα στο να κρεμαστεί όχι γιατί “αλλαξοπίστησε” και πρόδωσε τον Ιησού για τα τριάκοντα αργύρια, αλλά γιατί πίστεψε απόλυτα στη θεϊκή υπόσταση αυτού και στο παραπάνω θαύμα, προδίδοντας με τον τρόπο αυτό, την ανθρώπινη υπόσταση του λόγω της υπερβολικής του πίστης στο πρόσωπο του, γεγονός που επέφερε τον θάνατο του Ιησού.

Βάσει αυτής της στάσης του πρωταγωνιστή λοιπόν, είναι ξεκάθαρο πόσο καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος που διαδραμάτισε τελικά ο Ιούδας σύμφωνα με τον Σμούελ στην ύπαρξη και τη διάδοση του χριστιανισμού! Η προσέγγιση λοιπόν αυτή από τον συγγραφέα, θα τολμούσα να πω ότι αποτελεί μία συγγραφική απόπειρα αποκατάστασης του ονόματος του Ιούδα και γενικότερα αναθεώρησης των αρχέτυπων που αφορούν την προδοσία.

Μεγάλο προσόν του παραπάνω μυθιστορήματος αποτελεί και η ισορροπημένη γλώσσα  που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Γλώσσα θερμή, που γεφυρώνει εξ' αρχής την απόσταση μεταξύ των ηρώων και του αναγνώστη και οικοδομεί ανάμεσα τους ένα κλίμα οικειότητας, γεγονός στο οποίο συνεπικουρούν και οι περιοδικές αναφορές του συγγραφέα στη ρουτίνα των ηρώων. Η γλώσσα του συγγραφέα είναι αρκετά εικονοπλαστική κι απαλλαγμένη από περιττές φιοριτούρες, γεγονός που δε στερεί την γέννηση εικόνων και συναισθημάτων στον αναγνώστη! Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας μέσα απ' την απλότητα του λόγου του, καταφέρνει να του κοινωνήσει τα μηνύματα και τις απόψεις του, με τρόπο που δε δημιουργεί κούραση και δεν παρεμποδίζει τη ροή της ανάγνωσης. Αντίθετα, πυροδοτεί τη σκέψη του αναγνώστη για γόνιμο προβληματισμό! Ξεχωριστό σημείο του βιβλίου τέλος, αποτέλεσαν -τουλάχιστον για μένα- οι σελίδες εκείνες που ο συγγραφέας περιγράφει τη σταύρωση του Ιησού, καθώς και την συναισθηματική σύγχυση του Ιούδα, που τελικά οδηγείται στο κρέμασμα.

Ολοκληρώνοντας, ο «Ιούδας» είναι ένα μυθιστόρημα τεράστιου εσωτερικού όγκου, που διαβάζεται απνευστί, με αμείωτο ενδιαφέρον! Είναι το πρώτο μυθιστόρημα του ισραηλινού συγγραφέα Άμος Οζ που διαβάζω και σίγουρα όχι το τελευταίο!

Σας το προτείνω ανεπιφύλακτα! 

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. Πρώτο έτος κυκλοφορίας 2016.