Η ΑΠΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ - ΚΛΑΙΡΗ ΘΕΟΔΩΡΟΥ

Γράφει ο Γιάννης Ζαραμπούκας.

Ένας θάνατος, δύο φωτογραφίες και μία μονάχα λέξη, η λέξη “συγνώμη” γραμμένη με τον τόσο οικείο γραφικό χαρακτήρα εκείνου, πυροδοτούν το ενδιαφέρον της Έλλης για να σκαλίσει το παρελθόν της οικογένειας της. Ένα παρελθόν θαμπό. Παρελθόν που φαντάζει σαν ένα διαλυμένο παζλ, τα κομμάτια του οποίου βρίσκονται σκόρπια, καρτερώντας να τα ανακαλύψει και να τα τοποθετήσει στο σωστό συνδυασμό!

Ένα παρελθόν σκοτεινό, φορτωμένο με βαριά μυστικά κι αιχμηρές αλήθειες. Ένα παρελθόν κουβάρι μπερδεμένο, γεμάτο κόμπους σφιχτούς που πρέπει να λύσει και να το ακολουθήσει πιστά αν θέλει να βγει απ' το λαβύρινθο του ψέματος και να οδηγηθεί στο ξέφωτο της αλήθειας. Η Έλλη θα ξεκινήσει την έρευνα της από τον γενέθλιο τόπο της, το νησί της Ρόδου. Θα βρεθεί να ακροβατεί ανάμεσα σε ψέματα κι αλήθειες, ανάμεσα σε φωτεινά συναισθήματα, όπως ο έρωτας, αλλά και σκοτεινά, όπως η απελπισία κι η απογοήτευση.

“Πόσο γερό είναι αλήθεια το στομάχι της;
Θα αντέξει να αντιμετωπίσει την μετωπική σύγκρουση με το παρελθόν και τις αλήθειες που σαν πέταλα ανοίγονται μπροστά της;
Θα καταφέρει να ολοκληρώσει την έρευνα της;
Κι όταν όλες οι σκληρές αλήθειες αναδυθούν στο φως, θα βρει τη δύναμη να συνεχίσει τη ζωή της;”

«Η αποικία της λήθης» είναι το τρίτο μυθιστόρημα της συγγραφέως Κλαίρης Θεοδώρου, το πρώτο όμως που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Πρόκειται για ένα αμιγώς κοινωνικό μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα πολυπρόσωπο, μέσα από το οποίο η συγγραφέας πραγματεύεται με εξαιρετικά σεβαστό τρόπο την ιστορία του νησιού της Λέρου και ειδικότερα, την ιστορία του ψυχιατρικό νοσοκομείο, που ιδρύθηκε στο νησί το 1957, στις εγκαταστάσεις του ιταλικού ναυαρχείου με σκοπό την αποσυμφόρηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, αλλά και την χειρωνακτική απασχόληση των ψυχιατρικών ασθενών με γεωργικές ασχολίες. Η επιλογή των μεταφερόμενων έγινε βάσει της έλλειψης επισκεψιμότητας που εμφάνιζαν από τα συγγενικά τους πρόσωπα.

Στις 2 Ιανουαρίου το 1958 γίνεται η μεταφορά των πρώτων ασθενών και ξεκινά η λειτουργία του ψυχιατρικού νοσοκομείου της Λέρου, το οποίο έγινε αρχικά γνωστό ως “Η Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου”, νοσοκομείο που έμελλε να στιγματίσει το νησί και τους κατοίκους του, να γράψει τη δική του “μαύρη” ιστορία, αλλά και να αποτελέσει αποκούμπι όχι μόνο για ανθρώπους που πραγματικά νοσούσαν από κάποια πάθηση ψυχιατρικής φύσεως, αλλά και για τους ανθρώπους, εκείνους που αποτελούσαν το “μαύρο πρόβατο” είτε της οικογένειας τους, είτε γενικότερα της κοινωνίας. Από σχιζοφρενείς μέχρι ανθρώπους που είχαν διαπράξει εγκληματικές ενέργειες, αλλά και άτομα αντισυμβατικά, που αδυνατούν να γίνουν κοινωνικά αποδεκτά, τα σπλάχνα του νησιού γέμισαν από παραγκωνισμένες ανθρώπινες ψυχές!

Η κυρία Θεοδώρου με συγγραφική δεξιοτεχνία δένει με τρόπο όμορφο την ιστορία της, με γεγονότα και πληροφορίες που αφορούν το ψυχιατρικό νοσοκομείο της Λέρου. Μας καθιστά άμεσους κοινωνούς της καθημερινότητας των ασθενών του νοσοκομείου, αφού όλα τα πρόσωπα που επιλέγει να μας αφηγηθούν την ιστορία, μέσα από διαφορετικές οπτικές, οπτικές που κρύβουν η καθεμιά τη δική της υποκειμενική αλήθεια, κάνουν χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης!

Η καθημερινότητα λοιπόν, που περιγράφεται μέσα από τα μάτια του Άλκη, ενός ανθρώπου που βρέθηκε άδικα έγκλειστος στο συγκεκριμένο μέρος, μιας κι η ψυχική του υγεία δεν αντιμετώπιζε κάποιο πρόβλημα, είναι πραγματικά σκληρή! Δεν υπάρχουν λόγια που να μπορούν να χωρέσουν την απανθρωπιά και τον αντιεπιστημονικό τρόπο με τον οποίο το προσωπικό του ιδρύματος αντιμετώπιζε τους ασθενείς του. Κάθε είδος ανθρώπινου συναισθήματος στο χώρο του νοσοκομείου έδυσε και τα ζωώδη ένστικτα είχαν πανηγυρικά λάβει τη σκυτάλη! Οι περιγραφές αυτές αδιαμφισβήτητα αποτελούν ένα από τα δυνατά σημεία του βιβλίου, μιας και καταφέρνουν να δημιουργήσουν σπαρακτικά αισθήματα στον αναγνώστη, ο οποίος συμπονεί τους τρόφιμους και παράλληλα θυμώνει με τον τρόπο που τους αντιμετωπίζει το προσωπικό. Περιγραφές, οι οποίες μας αποκαλύπτουν μια πραγματικότητα που είχε “εκτροχιαστεί” και απομακρυνθεί από τις επιταγές της ιατρικής επιστήμης και πρακτικής. Μία πραγματικότητα που έμελλε αργότερα να αποκαλυφθεί και να καλλιεργήσει σε κάθε ευσυνείδητο πολίτη της χώρας αυτής, τουλάχιστον το αίσθημα της ντροπής!

Εκτός όμως από τις συνθήκες ζωής που αφορούσαν το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Λέρου, που περιγράφονται με γλαφυρότητα, η κ. Θεοδώρου αφιερώνει μεγάλο μέρος του έργου της για να αναφερθεί στον θεσμό της οικογένειας, αλλά και την σημαντικότητα της ύπαρξης της. Μέσα στις σελίδες του μυθιστορήματος της, ο αναγνώστης συναντά την Έλλη -κεντρική ηρωίδα του βιβλίου- η οποία μεγαλώνει σε ένα συναισθηματικά αποστειρωμένο περιβάλλον, πλάι σε έναν πατέρα βουβό. Σε μία οικογένεια μονογονεϊκής μορφής, μία οικογένεια δίχως ρίζες, δίχως παρελθόν και ιστορία. Πρόσωπα και γεγονότα θάφτηκαν. Αναμνήσεις σβήστηκαν. Μυστικά διπλοκλειδώθηκαν στα συρτάρια του μυαλού. Μα, η οικογένεια αποτελεί τις σταθερές συντεταγμένες ενός ατόμου στο ταξίδι της ζωής του!

Κι έτσι, η Έλλη θέλοντας να επιστρέψει δυναμικά στη ζωή της και να ξεκινήσει απ' την αρχή, δίχως νεφέλες να επισκιάζουν τον ήλιο της δικής της ευτυχίας, θα λάβει μέρος σε έναν αγώνα απάντησης των ερωτημάτων, που χρόνια της ροκανίζουν -αργά και βασανιστικά- τη ψυχή. Θα θελήσει απεγνωσμένα να μάθει γιατί έζησε μακριά από τα συγγενικά της πρόσωπα. Να γίνει αποδέκτης πληροφοριών που να αφορούν τη μητέρα της και το παρελθόν της. Να γίνει γνώστρια της οικογενειακής της ιστορίας, γιατί είναι πραγματικά αφόρητο να ζεις δίχως να κουβαλάς στους ώμους σου το παρελθόν της δική σου οικογένειας, την ιστορία της, που θα μπορούσε να πει κανείς πως αποτελεί ένα μέρος της ταυτότητας σου στον κόσμο που γεννήθηκες και ζεις.

"Σε ποια θεμέλια να στηριχτείς για να χτίσεις ένα ευτυχισμένο μέλλον, απαλλαγμένο από λάθη, λουσμένο στο φως και την ευτυχία, όταν δε γνωρίζεις το παρελθόν σου;"

Παρόν και παρελθόν κινούνται παράλληλα. Οι ιστορίες των ηρώων τέμνονται καθώς η ροή του βιβλίου κυλά αβίαστα. Οι αφηγητές εναλλάσσονται, προσδίδοντας περισσότερο αναγνωστικό ενδιαφέρον στο κείμενο, το οποίο “ντύνεται” όμορφα με τον περιγραφικό κι αρκετά λυρικό λόγο της συγγραφέως, ο οποίος απαλλαγμένος από μελοδραματισμούς και συναισθηματικές υπερβολές καταφέρνει να γεννήσει στην καρδιά του αναγνώστη αυθεντικά συναισθήματα. Συναισθήματα απόλυτα σάρκινα, που ταλανίζουν τον αναγνώστη μέχρι και την τελευταία σελίδα. Μυστικά και ψέματα αποκαλύπτονται. Οι υποκειμενικές θεάσεις της ίδιας πραγματικότητας ενώνονται και δημιουργούν μία αδιαμφισβήτητη αλήθεια, αυτή της οικογενειακής ιστορίας της Έλλης και οδηγούν στη λύτρωση!

Και όλα αυτά δένονται με τρόπο ταιριαστό με τις κοινωνικές προεκτάσεις που θέλει να προσδώσει στο έργο της η συγγραφέας, προεκτάσεις που αφορούν τον κοινωνικό στιγματισμό των ψυχικά ασθενών και των οικογενειών τους, την αδυναμία της κοινωνίας να αποδεχτεί την επανένταξη τους, την κατακραυγή του κόσμου για πράξεις που αντιβαίνουν στους ηθικούς κανόνες της κοινωνίας μας, αλλά και τον υποβιβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης σε ποικίλους τομείς της καθημερινότητας!

Ολοκληρώνοντας, λοιπόν, «Η αποικία της λήθης» είναι ένα μυθιστόρημα που με εξέπληξε ευχάριστα! Η αναγνωστική αυτή εμπειρία θα μου μείνει αξέχαστη, αφού η κ. Θεοδώρου κατάφερε πραγματικά να με συγκλονίσει με τις αναφορές της στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Λέρου. Κατάφερε να με συγκινήσει με τον προσωπικό αγώνα της Έλλης, αλλά και με το παρελθόν της οικογένειας της. Κατάφερε να με προβληματίσει και να με βάλει σε σκέψεις βαθιές, σχετικά με την παρεχόμενη ψυχιατρική περίθαλψη των κρατικών δομών της χώρας μας, τον κοινωνικό στιγματισμό, αλλά και τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης!

Για να είμαι όμως απόλυτα ειλικρινής, θα ήθελα να εκφράσω μία μικρή μου διαφωνία σχετικά με κάποιες κινήσεις της κεντρικής ηρωίδας προς το τέλος του βιβλίου τις οποίες τις βρήκα λιγάκι πρόχειρες και βεβιασμένες, η χρήση των οποίων υποθέτω πως συνέβη για να καταφέρει η συγγραφέας να ολοκληρώσει την μυθοπλασία της, όπως ακριβώς την είχε σκεφτεί! Ωστόσο, το γεγονός αυτό, δεν κατάφερε να εμποδίσει την αναγνωστική μου λύτρωση και τον σχηματισμό θετικών εντυπώσεων αναφορικά με το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Πιστεύω, πως κάθε αναγνώστης που θα το επιλέξει, θα βρει άπειρη τροφή για σκέψη μέσα απ' τις σελίδες του, ενώ παράλληλα θα έρθει αντιμέτωπος με ένα ιδιαίτερο θέμα, αυτό του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου της Λέρου, που σπάνια συναντάμε σε σύγχρονα έργα Ελλήνων συγγραφέων!  

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Πρώτο έτος κυκλοφορίας 2016.

Πηγή φωτογραφίας:
https://www.psychologynow.gr/psychology-in-our-life/society/521-psichiatriko-nosokomio-leru-fotografizodas-tis-psiches-tu-asilu.html
Περισσότερα για το βιβλίο: http://www.psichogios.gr/site/Books/show/1003611/h-apoikia-ths-lhthhs