Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΡΦΥΡΗΣ ΔΟΥΛΗΣ - ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΑΤΓΟΥΝΤ

Γράφει ο Γιάννης Ζαραμπούκας.

Το μυθιστόρημα «The handmaid's tale» της Καναδής συγγραφέως Μάργκαρετ Άτγουντ κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1985, ενώ στη χώρα μας ήρθε τέσσερα χρόνια αργότερα. Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Εστία σε μετάφραση του αείμνηστου Παύλου Μάτεσι με τον τίτλο «Η ιστορία της Πορφυρής Δούλης».

Προσωπικά, αγνοούσα την ύπαρξη του συγκεκριμένου αναγνώσματος μέχρι πρότινος. Ωστόσο, η πρόσφατη πετυχημένη αναγνωστική μου γνωριμία με τη Μάργκαρετ Άτγουντ μέσα από το εξαιρετικό μυθιστόρημα «Όρυξ και Κρέικ», μου δημιούργησε την ανάγκη να αναζητήσω και άλλα έργα της. Έτσι, το γεγονός αυτό συνδυαστικά με την επιτυχία που γνώρισε φέτος η τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου και το κύμα ενθουσιασμού που προκάλεσε, το ενδιαφέρον μου σκάλωσε στο συγκεκριμένο ανάγνωσμα. . . Μόνο που ήταν εξαντλημένο!

Με την πολύτιμη βοήθεια μιας καλής μου φίλης -της Έλενας- το βιβλίο βρέθηκε κι η ανάγνωση του ξεκίνησε την ίδια κιόλας μέρα μέσα σε ένα κλίμα άκρατου ενθουσιασμού κι ανυπομονησίας!

Οι μέρες πέρασαν, η ανάγνωση του βιβλίου ολοκληρώθηκε σχετικά σύντομα, μα η θύελλα σκέψεων που ξέσπασε μέσα μου, ύστερα από την αναγνωστική αυτή διαδικασία άργησε να κοπάσει. . . Άργησε γιατί η Άτγουντ κατάφερε μέσα από το απλό σε μυθιστορηματικές τεχνικές βιβλίο της, να δημιουργήσει ανεξάντλητη πνευματική τροφή για σκέψη και προβληματισμό!

Κατάφερε να με σοκάρει!
Κατάφερε να με “συνθλίψει” αναγνωστικά. . .
Κατάφερε να γεννήσει μέσα μου σκέψεις για ένα δυσοίωνο κι εφιαλτικό μέλλον πουν αν κάποτε φάνταζε κάπως σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, τώρα πια βρίσκεται αναπόφευκτα μπροστά μας. Το βλέπουμε διαρκώς να πλησιάζει σε έναν δρόμο αδιέξοδο. . .

Σε μία Αμερική του μέλλοντος, μία Αμερική όπου το πολιτικό-κοινωνικό της σύστημα έχει διαβρωθεί πλήρως, αναδύεται μέσα απ' τα χαλάσματα του η “Δημοκρατία του Γιλεάδ”, σύστημα το οποίο έχει θεμελιωθεί σε βιβλικά χωρία και αποτελεί μία ακραία μορφή θεοκρατούμενου καθεστώτος, μπολιασμένη με στοιχεία δικτατορίας, πουριτανισμού, αλλά και μεσαιωνικού σκοταδισμού.

Σε αυτό το καθεστώς και σ' έναν ερμητικά κλειστό κόσμο που ενσαρκώνει τους χειρότερους μας εφιάλτες, μας εντάσσει ακαριαία η συγγραφέας δίχως εισαγωγές και φλύαρους προλόγους. Σε έναν κόσμο όπου η υπογονιμότητα μαστίζει τον πλανήτη και οι οικογένειες του Γιλεάδ, αυτές που βρίσκονται ψηλά στην ιεραρχία αδυνατούν να συλλάβουν παιδί, έχουν τη δυνατότητα να το αποκτήσουν με τη “βοήθεια” μιας γυναίκας που ανήκει στο τάγμα των Πορφυρών Δούλων.

Οι Πορφυρές Δούλες είναι γυναίκες σε ηλικία που δύναται να τεκνοποιήσουν, οι οποίες απήχθησαν από τις οικογένειες τους και εκπαιδεύτηκαν ώστε να μπορούν να προσαρμοστούν σε εκείνες τις πολύ συγκεκριμένες συνθήκες ζωής, που τους επιβάλλει ο κοινωνικός τους ρόλος. Είναι γυναίκες ανελεύθερες που τόσο η ανθρώπινη υπόσταση τους, όσο κι η γυναικεία τους φύση έχουν κατακερματιστεί, αφού ουσιαστικά αποτελούν μία αναλώσιμη “μηχανή” παραγωγής παιδιών, που λειτουργεί υπό την εποπτεία της συζύγου και μοναδικός σκοπός της ύπαρξης τους στην “Δημοκρατία του Γιλεάδ” είναι να παρέχουν ένα παιδί σε κάθε άντρα της ανώτερης τάξης. Η πράξη σύλληψης αποτελεί απλά ένα καθήκον. Δεν υπάρχει ίχνος σεξουαλικότητας, έρωτα ή γενικότερα κάποιου συναισθήματος, τα οποία θεωρούνται απαγορευμένα.

Στην υποβάθμιση τους συνεπικουρεί επίσης το γεγονός πως οι Πορφυρές Δούλες δεν έχουν δικό τους όνομα, αλλά αντίθετα κάθε φορά παίρνουν το όνομα τους βάσει του άντρα στον οποίο ανήκουν. Έτσι λοιπόν, η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου αυτή που μας αφηγείται την ιστορία της ονομάζεται “η του Φρεντ”. “Η του Φρεντ” λοιπόν επιδίδεται σε έναν εσωτερικό μονόλογο μέσω του οποίου ταξιδεύει σε αναμνήσεις του μακρινού της παρελθόντος. Τότε που ζούσε ελεύθερα, τότε που είχε έναν σύζυγο και μία κόρη! Ένα παρελθόν αξιοζήλευτο σε σχέση με την πραγματικότητα την οποία βιώνει “η του Φρεντ”, ένα παρελθόν οι αναπολήσεις του οποίου μπλέκονται με την αφήγηση της τωρινής της ζωής κι η μεταξύ τους σύγκριση είναι αναπόφευκτη.

Κι αυτό γιατί “η του Φρεντ” τώρα πια ζει σε μια κοινωνία όπου οι γυναίκες απαγορεύεται να κυκλοφορούν μόνες, να διαβάζουν καθώς και να γράφουν, να κοιτούν στα μάτια τους άλλους ανθρώπους και ειδικότερα τους άντρες, αλλά και να αναπτύσσουν οποιαδήποτε μορφή σχέσης. Ζει σε μια κοινωνία όπου οι γυναίκες φορούν συγκεκριμένη ενδυμασία και περπατούν κοιτάζοντας μόνο ευθεία μπροστά. . .

Ζει σε μια κοινωνία όπου αιρετικοί ιερείς καθώς και γιατροί που εκτελούσαν στην “προηγούμενη” ζωή τους εκτρώσεις οδηγούνται στο θάνατο, όπως και εκείνοι που οι πεποιθήσεις τους έρχονται σε αντίθεση με το δικτατορικό και θεοκρατούμενο καθεστώς. Όλοι τους εκτελούνται κι ύστερα κρεμιούνται στα τείχη της πόλης για παραδειγματισμό!

Ζει σε μια κοινωνία που παρά τις απροσπέλαστες απαγορεύσεις υπάρχουν κι εκείνοι που καταφέρνουν και ξεγλιστρούν και δρουν στο σκοτάδι, όπου η μαύρη αγορά κι η παραβατικότητα των νόμων της Δημοκρατίας του Γιλεάδ γνωρίζουν σημαντική άνθιση! Ζει σε μια κοινωνία όπου οι ίσκιοι των μυστικών, των απόρρητων πληροφοριών καθώς και των σκοτεινών συναισθημάτων όπως ο φόβος, η καχυποψία και το αίσθημα της πιθανής προδοσίας βασιλεύουν. . .

Μέσα σε αυτή τη δυσοίωνη πραγματικότητα “η του Φρεντ” επιδιώκει μέσα από τον εσωτερικό μονόλογο στον οποίο επιδίδεται να καταλάβει όλα εκείνα που αφορούν τον νέο κόσμο στον οποίο κατοικεί, καθώς και να ανακαλύψει τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να συμπεριφερθεί στο επιβαλλόμενο καθεστώς. Να αντιδράσει απέναντι σ' αυτό; Ή να παραμείνει φαινομενικά τουλάχιστον ατάραχη και να συνεχίσει να πορεύεται στην ρουτίνα της καθημερινότητας της ως Πορφυρή Δούλη; Σκέψεις, μνήμες και συναισθήματα ανείπωτα ανεβαίνουν στην επιφάνεια του μυαλού της και κοινωνούνται με τρόπο άμεσο στον αναγνώστη! “Η του Φρεντ” τελικά ξεκινά τη δική της μικρή επανάσταση. Γίνεται κυρίαρχη του σώματος της και το προσφέρει οικειοθελώς. Καταφέρνει να κλέψει λίγες στιγμές πραγματικής ζωής, στιγμές όπου καταφέρνει να αγαπήσει και να αγαπηθεί όπως τότε. . .

Κι έρχεται η στιγμή της λύτρωσης, όπου ο αναγνώστης γίνεται για λίγο “συγγραφέας” και γράφει το δικό του τέλος!

Ολοκληρώνοντας, λοιπόν, «Η ιστορία της Πορφυρής Δούλης» είναι ένα διορατικό και προφητικό θα έλεγα δυστοπικό μυθιστόρημα, με διαχρονικό χαρακτήρα. Η Καναδή συγγραφέας Μάργκαρετ Άτγουντ κατάφερε να οικοδομήσει με την ευφυέστατη συγγραφική ματιά της έναν κόσμο εφιαλτικό, που μπορεί κάποτε να άνηκε αποκλειστικά στη σφαίρα της φαντασίας, μα τώρα πια θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί μία σύγχρονη πραγματικότητα! Κατάφερε να οικοδομήσει έναν κόσμο όπου αξίες όπως η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, το ήθος καθώς και τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν εξαλειφτεί. . .

Κατάφερε να πυροδοτήσει σκέψεις, να διεγείρει προβληματισμούς και να αφυπνίσει αναγνωστικές συνειδήσεις σχετικά με το πόσο εύκολα μπορεί η πολιτική εξουσία όχι μόνο να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της κοινωνίας, αλλά και να αφαιρέσει απ' τους πολίτες τα αυτονόητα δικαιώματα τους, καθώς και ένας εφιάλτης να αποκτήσει σάρκα και οστά. . .

Είναι εξαντλημένο. Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1989 από τις Εκδόσεις Εστία.
Θα επανακυκλοφορήσει σε νέα μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ.