Ο ΕΠΙΤΡΟΠΟΣ - ANTHONY TROLLOPE

Γράφει ο Γιάννης Ζαραμπούκας.

Ο Anthony Trollope (1815-1882) ήταν ένας πετυχημένος Άγγλος συγγραφέας, της βικτωριανής γενιάς, το πρώτο μυθιστόρημα του οποίου δημοσιεύτηκε μόλις το 1847, όταν βρίσκονταν στην ηλικία των 32 χρόνων κι είχε ήδη εξασφαλίσει μία ομολογουμένως πετυχημένη εργασιακή πορεία στο Ταχυδρομείο, όπου και εργάζονταν μέχρι το 1867. Στο έργο του περιλαμβάνονται 47 μυθιστορήματα και 16 άλλα βιβλία, οι πωλήσεις των οποίων είχαν ξεπεράσει τα 100.00 αντίτυπα.

Ο Trollope ξεχώρισε κυρίως για την εύστοχη απεικόνιση χαρακτήρων των επαγγελματικών τάξεων της εποχής του όπως αναφέρεται στο σύντομο βιογραφικό του σημείωμα στο τέλος του Επίτροπου. Γεγονός, το οποίο μπορεί να συμπεράνει κάθε αναγνώστης διαβάζοντας τόσο τον Επίτροπο, όσο και τους Πύργους του Μπάρτσεστερ.

Φαντάζει περίεργο πως παρά την απήχηση και την αναγνωρισιμότητα του Trollope δεν είχε μεταφραστεί μέχρι σήμερα στην ελληνική γλώσσα. Την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή μαζί του, να γνωρίσουμε το συγγραφικό του έργο και να το αγαπήσουμε (τουλάχιστον εγώ) μας έδωσαν φέτος οι Εκδόσεις Gutenberg.

Συγκεκριμένα, τα έργα του «Ο Επίτροπος» και «Οι Πύργοι του Μπάρτσεστερ» κυκλοφορούν στη σειρά “Orbis Literae” στην οποία περιλαμβάνονται έργα παγκόσμιου βεληνεκούς, η παρουσία των οποίων στο λογοτεχνικό χώρο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο.

Προσωπικά, δεν γνώριζα για την ύπαρξη του συγγραφέα μέχρι πρότινος που μου δόθηκε η ευκαιρία να συστηθώ μαζί του μέσω του Επιτρόπου. Η σύντομη αυτή γνωριμία, μιας και το μυθιστόρημα αυτό αποτελείται από 331 σελίδες μαζί με την εισαγωγή, τον πρόλογο, τις σημειώσεις και το βιογραφικό, στάθηκε αρκετή για να καλλιεργήσω μία ιδιαίτερη αναγνωστική συμπάθεια απέναντι στον συγγραφέα, τον τρόπο γραφής του, καθώς και τους ήρωες του!

Όλα ξεκινούν στην υποθετική πόλη του Μπάρτσεστερ που βρίσκεται στα δυτικά της Αγγλίας. Μία πόλη όπου η ζωή κυλά σε ήρεμους τόνους. Πόλη που ξεχωρίζει κυρίως για την ομορφιά των μνημείων της, καθώς και του καθεδρικού ναού της παρά για την οικονομική κι εμπορική της ανάπτυξη.
Σε αυτό το γαλήνιο σχεδόν τοπίο τοποθετεί ο συγγραφέας τους ήρωες και τη δράση του βιβλίου του, η οποία όχι μόνο έρχεται σε φανερή αντίθεση με την ηρεμία του τόπου, αλλά και την ταράζει σε μεγάλο βαθμό! Ειδικότερα, ο αναγνώστης μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού, θα έρθει αντιμέτωπος με ένα εκκλησιαστικό σκάνδαλο, στο επίκεντρο του οποίου θα βρεθεί ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου ο πρωτοψάλτης της Μητρόπολης, κύριος Χάρντινγκ, που εκτός από τα εκκλησιαστικά του καθήκοντα εκτελεί και χρέη διαχειριστή ενός γηροκομείου που οικοδομήθηκε και λειτουργεί με χρήματα από τη διαθήκη ενός πλούσιου πιστού, που άφησε τη διαχείριση της στην εκκλησία. Το κύριο εισόδημα του κύριου Χάρντινγκ προκύπτει από τα χρήματα της διαθήκης, ενώ ελάχιστα είναι αυτά που περνούν στους ηλικιωμένους τρόφιμους.

Κατάσταση η οποία θα διεγείρει το ενδιαφέρον ενός νεαρού γιατρού, του Τζον Μπόλντ. Ο Μπόλντ είναι ένας νέος έντονα πολιτικοποιημένος, με αξίες, ηθική, όνειρα και ιδεώδη, ο οποίος θα καταβάλει μεγάλη προσπάθεια όχι μόνο για να κινητοποιήσει τους τρόφιμους του γηροκομείου έναντι της διαχείρισης, αλλά ταυτόχρονα θα κινηθεί νομικά, με σκοπό να φέρει στο φως τους πραγματικούς όρους της διαθήκης και να ανατρέψει την κατάσταση που επικρατούσε τόσο καιρό, βάζοντας επιτέλους μία τάξη...

Οι ενέργειες του Μπόλντ θα οδηγήσουν στη σύνθεση δύο στρατοπέδων. Από τη μία οι κληρικοί με τον αρχιδιάκονο και γαμπρό του κύριου Χάρντινγκ, τον δόκτορα Γκράντλι να πρωτοστατεί. Κι από την άλλη ο Μπόλντ έχοντας στο πλευρό του τον τύπο της εποχής, τους ηλικιωμένους του γηροκομείου, καθώς και την κοινή γνώμη.

Μία αναπόφευκτη μάχη θα ξεκινήσει ανάμεσα τους. . .
Νικητής όμως της μάχης αυτής, θα καταφέρει να στεφθεί μόνο ένα στρατόπεδο!

Ο Anthony Trollope δημιουργεί ένα σύντομο και περιεκτικό μυθιστόρημα διαχρονικού χαρακτήρα, το οποίο θίγει τα κακώς κείμενα της εκκλησίας, αφού στο επίκεντρο του βρίσκεται η διαφθορά του κλήρου και συγκεκριμένα η δίψα αυτού για την απόκτηση μεγάλης οικονομικής δύναμης! Μπορεί ο κύριος Χάρντινγκ και τα χρήματα της διαθήκης που διαχειρίζεται να μην είναι από εκείνα τα τεράστια ποσά που σοκάρουν, ωστόσο δημιουργoύν προσοδοφόρο έδαφος για την ενεργοποίηση της σκέψης, την πυροδότηση του προβληματισμού και την άσκηση κριτικής.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο Trollope στηλιτεύει μέσα από το κείμενο του και τον παντογνώστη αφηγητή του την κοσμική αυτή τάση του κλήρου και τη διαφθορά που εντοπίζει σε αυτόν. Το πραγματοποιεί όμως με τρόπο που να μην τάσσεται υπέρ ή κατά των ηρώων που έχει δημιουργήσει. Δεν είναι απόλυτος. Δεν υπάρχει μόνο μαύρο ή άσπρο. Υπάρχει και το γκρίζο! Κάθε ήρωας του έχει αρετές, προτερήματα, πάθη, αδυναμίες κι ελαττώματα! Κανείς τους δεν είναι ιδανικός... Και αυτό ο Trollope καταφέρνει να το μεταδώσει στο αναγνωστικό κοινό δίχως αμφιβολία, αφού τους παρουσιάζει όλους με μία σφαιρικότητα!

Στον Επίτροπο επίσης, είναι αρκετά εκείνα τα στοιχεία που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον από αναγνωστικής άποψης! Πρώτα από όλα, ο λόγος του συγγραφέα. Αν και γραμμένο σε μία εποχή όπου τα μυθιστορήματα διακατέχονταν από μία υπερβολική τάση για υπέρ-αναλυτικές περιγραφές και μία επιτήδευση στο λόγο, το κείμενο του Trollope ξεχωρίζει για τη δροσιά, την καυστικότητα, το ρυθμό και το έξυπνο χιούμορ που το χαρακτηρίζει, αλλά και για τον ρεαλισμό που το διακατέχει. Μπορεί να διαφαίνεται σε κάμποσα σημεία η εποχή της συγγραφής του τόσο από τις περιγραφές των ναών, όσο και από την επιτήδευση σε προσφωνήσεις και διαλόγους, μα σίγουρα αν εξαιρέσει κάποιος αυτά τα κομμάτια, τα οποία δεν αποτελούν μεγάλο μέρος του παρόντος λογοτεχνικού έργου, σίγουρα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τον Επίτροπο του Trollope σύγχρονο, δίνοντας του δικαιωματικά τον χαρακτηρισμό του διαχρονικού!

Ένα δεύτερο στοιχείο που κατά τη δική μου άποψη έχει επίσης ενδιαφέρον στο βιβλίο του Trollope είναι η κατασκευή και η επιλογή των ονομάτων από τον συγγραφέα για τους ήρωες του. Με μπόλικη χιουμοριστική διάθεση, αλλά και φανερή ευφυΐα, ο συγγραφέας δανείζεται αγγλικές λέξεις και συγκεκριμένα επίθετα τα οποία κυριολεκτικά αποδίδουν τη βασικότερη ίσως ποιότητα που διέπει την προσωπικότητα κάθε μυθιστορηματικού χαρακτήρα. Για παράδειγμα το όνομα του δόκτορα Γκράντλι προέρχεται από μία παραλλαγή του επιθέτου “grandly” που σημαίνει μεγαλεπήβολος, μεγαλοπρεπής, φιλόδοξος κ.α., χαρακτηρισμός που αποδίδει ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του ήρωα αυτού, αφού η ανάγκη του για δύναμη και εξουσία οικονομικής και μη φύσεως καθρεφτίζεται ξεκάθαρα στις σελίδες του βιβλίου. Χωρίς όμως το χαρακτηριστικό αυτό να αλλοιώνει άλλες ποιότητες του χαρακτήρα του, αφού δεν υπάρχουν σκηνές όπου ο δόκτορας Γκράντλι παρουσιάζεται άνθρωπος υπερβολικά δόλιος ή κακός.
​
Ακόμη, ένα τρίτο στοιχείο που κάνει αυτό το μυθιστόρημα ξεχωριστό, δίνοντας του μία έξτρα γοητεία, αλλά και δημιουργώντας ταυτόχρονα όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για να αγαπηθεί από τους αναγνώστες είναι η “φωνή” του αφηγητή. Κελαρυστή, καυστική, μπολιασμένη με έξυπνο χιούμορ γαργαλά τις αισθήσεις του αναγνώστη με τα σχόλια της, τα οποία προσμένει να ακούσει ή καλύτερα να διαβάσει!

Τέλος, για μένα σημαντικό κομμάτι αυτού του βιβλίου και στοιχείο που συγκεντρώνει αμέριστο ενδιαφέρον είναι ο χαρακτήρας του κεντρικού ήρωα, ο κύριος Χάρντινγκ, τον οποίο και συμπάθησα σε υπερβολικό θα μπορούσα να πω βαθμό! Διαβάζοντας κανείς για την υπόθεση του βιβλίου θα περιμένει να συναντήσει έναν άνθρωπο που συγκεντρώνει επάνω του μία πλειάδα αρνητικών στοιχείων όσον αφορά την προσωπικότητα του. Κι εδώ έρχεται ο συγγραφέας για να μας διαψεύσει! Ναι, μπορεί ο κύριος Χάρντινγκ να έχει σφετεριστεί κατά μία έννοια το δικαίωμα των ηλικιωμένων επάνω στα χρήματα της διαθήκης, μα οι σκοποί του δεν ήταν σκοτεινοί...

Κι αυτό φαίνεται ξεκάθαρα γιατί περνώντας οι σελίδες, διαπιστώνουμε πως έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο πράο, που ναι μεν σκέφτεται πως θα βελτιώσει την ποιότητα της καθημερινότητας τόσο της δικής του, όσο και της ανύπαντρης κόρης του, αλλά όχι εις βάρος των άλλων! Με έναν άνθρωπο που απλά αφήνει τη ζωή να κυλήσει και να τον οδηγήσει, με τις αποφάσεις που τον αφορούν να παίρνονται είτε από άλλους, είτε από τον ίδιο, μα πολλές φορές δίχως δεύτερες σκέψεις, σκέψεις πιο βαθιές και πονηρές ίσως. Και κάπως έτσι, θα έλθει αντιμέτωπος με αυτό το εκκλησιαστικό σκάνδαλο. . .Μόνο που ο κύριος Χάρντινγκ είναι ένας ευαίσθητος χαρακτήρας που δεν αγαπά τις φιλονικίες, αλλά ούτε και τα κακόβουλα σχόλια που έχουν στόχο να τραυματίσουν την ηθική του ακεραιότητα! Για το λόγο αυτό θα δράσει με τον πιο ταιριαστό για 'κείνον τρόπο, ώστε να αποκαταστήσει την τάξη των πραγμάτων!  

Συνοψίζοντας, λοιπόν, ο «Επίτροπος» του Anthony Trollope από τις Εκδόσεις Gutenberg είναι ένα μυθιστόρημα που για όλους τους παραπάνω λόγους σου προτείνω να διαβάσεις κι είμαι απόλυτα βέβαιος πως θα σε ικανοποιήσει πλήρως!